Growth Hormonu (Büyüme Hormonu)
Hormonlar, hücresel büyüme ve gelişmeyi düzenlemekten sorumlu çeşitli fizyolojik sistemlerin entegre iletişiminden büyük ölçüde sorumludur. Spesifik hormonal etkinin tüm endokrin-hormon sistem ve bunun diğer fizyolojik sistemlerle ilişkisi bağlamında düşünülmesi gerekse de, hücresel büyüme ve onarımda üç anahtar hormon “anabolik devler” olarak kabul edilir.
Testosteron, büyüme hormonu süper ailesi ve insülin benzeri büyüme faktörü (IGF) süper ailesi. Bu anabolik hormonlara ek olarak, glukokortikoidler, özellikle de kortizol, birçok durumda insan iskelet kası anabolizması üzerindeki derin karşıt etkileri yani katabolizma etkisi nedeniyle dikkate alınmalıdır. Yapım ve yıkım bir denge içinde çevreye, yaşa ve antrenmana bağlı olarak döngüler halinde devam eder.
Sportif anlamda growth hormon salgısını arttırmak ile ilgili yöntem, ilaç, kürler, bitki kullanımları v.b. durumlar fazlaca mevcut. GH (Growth hormon) salınımının mekanizması tam olarak bilinmemekle beraber, beslenme, stress ve antrenman ile yakından ilişkili olduğu son araştırmalar ile görülen bir gerçek.
Burada kısaca Hipofiz bezinden bahsetmemiz gerekir. Hipofiz beyin tabanında 500 mg’lık ve 10×13 mm ortalama büyüklükte bir bezdir. Hormon salgılarını denetler. Ana kontrol merkezi hipofiz bezi diyebiliriz. GH. Vücutta büyüme yeteneği olan tüm dokuların büyümesini, hem de bölünmesini arttırır. Bu bilgi üzerinden değerlendirecek olur isek, sadece kasları büyütmediği tüm dokuları büyüttüğü söylenebilir.
G.H. oranları yaşa göre farklılık gösterir. Growth hormon kan plazma düzeyinin çocuklarda daha yüksek olduğu kanaati yaygındır. Ölçülmüş değerler aşağıdadır. GH. hızlı metabolize olduğundan kanda yarılanma 20-25 dk’dır. Etki mekanizması kısadır.
Ergenler 3 ng/mlÇocuklar 5ng/mlErişkinler 3 ng/ml
GH KAN SEVİYESİNİ ETKİLEYEN DURUMLAR
1 AÇLIK
2 KAN YAĞ SEVIYESİNİN DÜŞMESİ
3 ANTRENMAN
4 HEYECAN
5 TRAVMA
Uyku ve G.H.
Büyüme hormonunun uykunun derin uyku olarak adlandırılan NREM döneminin 3. ve 4. aşamasında salgılandığı bilinmektedir. Bu dönemlerden 4.aşama 70 yaşından itibaren ortadan kalkar ve kişiler erken uyanmaya başlar. Bu noktada ilerleyen yaşla growth salıgısının azalmasının bir nedeni de uykunun bu aşamasının ortadan kalkması olarak değerlendirilebilir.Derin uykuda sürekli geçişler ve derin olmayan uykunun tam açıklanamayan işlevi burada bazı durumları karanlıkta bırakıyor.Bilinen ise 90 dk lık dilimler halinde derin uykuya giriş ve çıkışın olduğu.
”Ayrıca GH, karbonhidrat ve protein depolarının tükenmesinden sonra 50 ng/ml olacak kadar yükselir. Bu yetişkinde ortalama değerden 15 kat daha fazladır”.
Egzersiz için ayrıca ekleyecek olursak, maksimal egzersizlerde bir cevap olarak GH salınımı artar. Ayrıca şişman ve obez kişilerin açlık ve egzersize cevap olarak GH salgısı normal kişilerden daha azdır.
Bu bilgiler ışığında GH salgısının vücudun stres altına girdiği durumlarda arttığını söyleyebiliriz. Yapılan çalışmalar antrene kişilerde egzersizde GH salgısının sedanterlerden daha az olduğunu göstermektedir. Aynı şekilde egzersiz sonrası GH değerleri antrenmanlı kişilerde sedanterlere göre daha hızlı azalmaktadır. Bunun nedeni olarak antrenmanlı kişilerin daha hızlı toparlanıp stres durumundan çıkması tartışılabilir bir hipotez olarak görülüyor.
Growth’un harici olarak alınması ise vücudun salgı mekanizmasını etkileyerek growth salgısını azaltmaktadır. Yapılan hayvan deneylerinde dışarıdan GH alınmasını takiben 1-2 saat içinde endojen (vücut tarafından salgılanan) hormon salgısının durduğu görülmüştür.
EGZERSİZDE GROWTH
Yapılan çalışmada 100m koşucuları ve orta mesafe koşucuları Astrand testine sokuldu, test sonrası GH değerleri karşılaştırıldı.
Sprinterlerin Test Sonrası GH Değeri(Ort.) 20,9 ng/mlOrta Mesafe Koşucularının Test Sonrası GH Değeri (Ort.) 1,58 ng/ml
Yukardaki çalışmayı yorumlar isek, tahmin edilebileceği gibi maksimal yükler patlayıcılık içeren branşların GH. üzerindeki etkileri çok daha fazla. Farklı araştırmalara göz atmaya devam edelim.
Schonfeld ve ark 2018 yılında yayınladıkları çalışmada, 1, 3, 5 tekrarlı antrenmanlar arasındaki kas hacmi farklarını incelediler. Antrenmanlar bölgesel ve sırasıyla 1 set grubu için 9 set. 3 set grubu için 27 set ve 5 set grubu için 30-45 set olarak planlandı. Bunlar kas grubu başına haftalık yükler. Antrenman hacmi büyük kaslarda (quadriceps gibi), %50 daha fazla görüldü.
Buradaki durumda büyük kas grupları, daha büyük hacimli antrenmanlarda daha iyi sonuçlar gösteriyor. Fakat küçük kas gruplarında durum benzer ama artış daha sınırlı denilebilir. Basitçe bunun sebebi için büyük kas gruplarının antrenman şiddetini arttırması yatıyor.
Diğer bir konu gün içi farklı antrenman saatlerinde growth hormonun seviyelerinin ölçülmesi, yapılan çalışmada, antrenman saatleri sabah akşam ve gece olarak bölünerek egzersizler yaptırılıyor. GH. seviyelerinde gruplar arasında bir fark yok. Sabah grubunda ise kortizol hormonu diğer gruplara oran ile daha yüksek ölçüldü. (Sebebi henüz tam açıklanamıyor).
Harbili ve ark (2005) yaşları 19.25 ± 1.77 yıl olan 17 geç hentbolcuda yapmış oldukları çalışmada, 6 hafta boyunca birer gün arayla 6 tekrar maksimal (6 TM) kuvvet antrenmanı uyguladılar. Çalışma periyodunda sporculara uygulanan ilk ve son akut antrenmanın sonunda Gh. artışı gözlendi. 6 hafta süreyle uygulanan kronik kuvvet antrenmanın, dinlenme, gün içi hormon değerlerinde ise bir değişikliğe yol açmadığı görülmüştür.
Hasani ve ark (2012) yaptıkları çalışmada, 19 sağlıklı antrenman yapan kişi ile 15 sağlıklı sedanterden rastgele deney ve kontrol grupları oluşturulmuş ve deney grubuna maksimalin % 70 ile 80 arasında yoğun direnç antremanı yaptırılıldı. Bütün sporculardan, istirahat, egzersizden hemen sonra egzersizden 5 saat sonra ve egzersizden 8 saat sonra olmak üzere 4 kez kan örneği alındı. Alınan kan örneklerine göre egzersizden hemen sonraki GH hormon düzeyi egzersiz yapan grupta önemli ölçüde artmıştır.
Yukardaki grafikte en üstte internal antrenman yapan grup (Wingate testi), orta seviye koşu yapanlar ve antrenman yapmayan grup GH. oranları karşılaştırılıyor. interval antrenman beklendiği gibi çok yüksek değerlere sebep olmuş. Belirtmeden geçmeyelim sporcuların kadın.
Toparlayacak olur isek, maksimal egzersizlerden sonra growth hormon düzeyinde gerçekleşen bu artışların, protein sentezini de artırarak kaslarda anabolik bir etkiyle birlikte kas hipertrofisine yol açtığı hipotezi ortaya çıkmaktadır. Son olarak yaygın şekilde konuşulan GH seviyesinin uzun uyku ile veya fazla protein yada yağ alımı ile direk bir ilgisi olmadığını söyleyebiliriz.
Sonuç olarak, GH. yüksek şiddetli antrenmanlarda artıyor, 20-25 dk içerisinde yarılanıyor. Antrenmanlı kişilerde gün içi seviyeleri daha düşük doğal olarak kortizol da buna bağlı olarak daha düşük. Yüksek şiddetli antrenmanlara bağlı olarak, özellikle anaerobik antrenmanlarda kas kitlesini arttırmaya yardımcı oluyor. Dışardan alımı son derece zararlı. GH. sınırlı selektif bir hormondur. Neredeyse tüm dokularla etkileşir ve hücre sayılarını arttırır. Özellikle kıkırdak doku üzerinde anabolik etkisi yüksektir. Burun kulak çene v.b. vücut bölümlerindeki a normal büyümeler geri döndürülemez.
Fatih Özkan
kaynaklar,
journal of Clinical Endocrinology and Metabolism 2001, 86 (6): 2881-9
http://academic.pg.cc.md.us/~mhspear/sleep/stages/ltsleep.html
https://physoc.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.14814/phy2.13563
